O JĘZYKU

     Ostatnio kilka razy trafiłam na różne dyskusje na temat poprawności językowej. Jeden z moich młodszych znajomych zapytał mnie nawet, po co to wszystko? Dlaczego powinno się przestrzegać zasad rządzących językiem? Trudno mi było na to odpowiedzieć jednym zdaniem, więc napisałam tekst na ten temat i wysłałam mu pocztą e-mailową. Kiedy wróciłam do tego tekstu, żeby się zastanowić, czy go zachować, czy skasować, znalazłam w nim kilka, no, może nie ewidentnych błędów, ale usterek. Poprawiłam je, uzupełniłam mój esej o kilka przykładów i wniosków i postanowiłam jednak wykorzystać. Tu, w Kurniku. Zaznaczam; nie jestem alfą i omegą, sama popełniam błędy i nie znam nikogo, kto mówiłby idealnie poprawnie, bo żadne wykształcenie błędami nie ochroni.

    Zdjęcie wcale nie "od czapy", bo jest na nim chrząszcz, słowo trudne 😉

    

    Język to skomplikowany i stary system komunikacji, można nawet, trochę z przymrużeniem oka, uznać go za organizm, bo żyje, ewoluuje, starzeje się, a nawet umiera. Należy, rzec można, do pewnej grupy ludzi, niekoniecznie narodu. Język odzwierciedla a jednocześnie warunkuje sposób myślenia i dowiedziono tego naukowo. Gdyby założyć, że mogą istnieć dwie identyczne osoby i jedynym co je różni, jest znany im język, to te dwie osoby prezentowałyby różny sposób myślenia. Wiadomo też, że osoby znające dwa języki (lub więcej), np. dzieci, które mają różnojęzycznych rodziców, są sprawniejsze umysłowo, lepiej rozwinięte intelektualnie. A trzeba jeszcze powiedzieć, że im bardziej skomplikowany język, tym bardziej skomplikowany sposób myślenia i odwrotnie.
    Zasady rządzące językami są mniej lub bardziej rygorystyczne. W niektórych językach bardzo sztywne, w innych dopuszczają pewną dowolność. Polski jest z tych o sztywnych regułach.
    Nie zajmuję się językiem naukowo, a na dodatek już dawno odeszłam z zawodu. Dla mnie to tylko narzędzie komunikacji, ustnej i pisemnej. Jednak dużo czytam i sporo piszę. Kocham język polski, cenię jego melodię i rytm, i całe to jego skomplikowanie. Lubię się nim bawić, sięgać po archaizmy, budować długie zdania, używać wielu różnych słów. Słownik wyrazów bliskoznacznych to mój najlepszy przyjaciel, prawie tak samo dobrymi przyjaciółmi są słowniki: ortograficzny, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, wyrazów obcych - wszystkie mam i używam ich. Tak jak książek w rodzaju: „Gdzie postawić przecinek” lub innych omawiających poprawność językową. Na dodatek skłaniam się w stronę puryzmu językowego, więc trudno mnie przekonać o konieczności np. upraszczania ortografii i ujednolicania pisowni.
    Podam kilka przykładów słów, których jednolita pisownia narobiłaby zamieszania (trzeba jeszcze wziąć poprawkę na to, że w niektórych rejonach Polski spółgłoska dźwięczna na końcu jest wymawiana dźwięcznie, a w innych bezdźwięcznie):

bóg – Bug – buk
rów – ruf (dopełniacz  od: rufa)
stóg – stuk
dróg – druk
Załóżmy, że stóg i stuk piszemy tak samo.  Na potrzebę tego założenia taka historyjka:

    Było wczesne popołudnie, słoneczne i gorące. Ptaki popiskiwały wśród krzewów, z niedalekiego lasu dochodziło stukanie siekier drwali, na łące leżało wyschnięte już siano. Z pobliskiej wsi szła drogą gromadka młodzieży, każdy niósł drewniane grabie. Śmiejąc się i przekomarzając, poskładali siano i tak szybko jak przyszli – zniknęli. Wszystko ucichło. Został tylko stuk.
I teraz konia z rzędem temu, kto zgadnie, co zostało: stóg siana, czy stuk siekier, który dobiegał z lasu, gdzie wciąż pracowali drwale?

    A co się dzieję z odmianą, to już w ogóle woła o pomstę do nieba. Celownik liczby mnogiej to porażka - kotą, kobietą, mężczyzną, jabłką, zamiast kotom, kobietom, mężczyznom, jabłkom… O, jabłkom; a gdyby tak japkom, jak niektórzy? Japkom może przecież oznaczać  celownik liczby mnogiej od  japka (japa - gęba, morda, zdrobnienie japka), czyli: komu? czemu? - tym japkom się przyglądam. No to na co właściwie patrzę? Na owoce, czy na twarze? A takie zdanie: „Oni robiom krzywde kotą.” pokazuje naprawdę często spotykane błędy.
    Kolejna sprawa – niewłaściwe używanie imiesłowu przysłówkowego współczesnego. Do dziś pamiętam, jak polonistka w podstawówce zrobiła nam lekcję „Humor zeszytów”. Naszych oczywiście. Największy wybuch śmiechu spowodowało zdanie: „Idąc, protezy skrzypiały. Imiesłów „idąc” odnosi się do protez. Z tego zdania wynika, ni mniej, ni więcej, że protezy sobie szły (same!) i skrzypiały. Poprawnie byłoby: Kiedy szedł, protezy skrzypiały. Tak samo w zdaniu: Idąc do pracy, padał deszcz. Deszcz szedł do pracy? No nie. Kiedy szłam do pracy, padał deszcz.
    Albo mylenie rządu czasowników. Lubię oglądać programy wnętrzarskie. Czasowniki nadawać i dodawać są w nich  mylone nagminnie i to przez osoby, które właściwie poza tym mówią poprawnie. I tak: nadawać styl, lekkość, elegancję,  ale: dodawać stylu, lekkości, elegancji. Tymczasem z reguły jest odwrotnie, albo raz tak, raz siak. Używanie biernika zamiast dopełniacza i na odwrót jest nagminne.

    To oczywiste, że przestrzeganie reguł językowych nas wzbogaca. Kiedy wiemy, co i jak napisać i powiedzieć, jesteśmy lepiej rozumiani, nie jesteśmy skazani na mówienie monosylabami, na używanie wciąż takiego samego, niewielkiego zasobu słów. Język daje nam poczucie tożsamości, poczucie ciągłości historycznej, na swój sposób zakotwicza w rzeczywistości. Nalegania na ujednolicenie reguł ortograficznych i gramatycznych to - przepraszam - ale zwyczajne lenistwo i lata zaniedbań To również zubażanie  własnego umysłu. Kiedy ja się uczyłam w szkole, za trzy błędy w dyktandzie bezwzględnie dostawało się dwóję (jedynek wtedy nie stawiano), a kiedy uczyłam sama, mało kto to robił. A odmiana rzeczowników na pamięć? Pamiętam słowa nauczycielki: „Nawet jak was obudzą w środku nocy, macie to wyrecytować bezbłędnie!” . Byliśmy odpytywani do skutku, można było zarobić kilka dwój, a  po zaliczeniu te stare się nie resetowały, jak byśmy dziś powiedzieli. I o ile z wieloma wymaganiami moich nauczycieli się nie zgadzałam i nie stosowałam ich w swojej pracy, to to, szczególnie teraz, po latach, wydaje mi się zasadne.

Nie sądzę, żeby kiedyś reguły, szczególnie ortografii, zostały mocno ujednolicone.  Może w jakichś szczególnych przypadkach. Co innego np. pisownia łączna i rozdzielna, odmiana niektórych wyrazów, rząd czasowników. Jednak każde uproszczenie to zmniejszenie stopnia skomplikowania języka, a więc i sposobu myślenia. W jakimś artykule profesor Bralczyk powiedział, że język nam się wzbogaca, ale mowa ubożeje. Nie umiemy sięgać po zasoby naszego języka i czerpać z niego, żeby wyrażać się pięknie i precyzyjnie. A czasem nie chcemy. A do tego wiele złego robi korekta komputerowa, bo jeśli słowo jest poprawne, tzn. nie ma w nim błędu ortograficznego, to program go nie podkreśli, bo nie rozumie tekstu.
    Jednak nie demonizowałabym tej sprawy. W mowie potocznej, w rozmowach na żywo, na komunikatorach, w prywatnych rozmowach, błędy po prostu się zdarzają i nie ma co rozrywać szat nad nimi. Jednak w oficjalnych wypowiedziach, zarówno pisemnych, jak i ustnych, należy się - i języka - pilnować. Bo język powinniśmy szanować, a to oznacza staranność i poprawność. Nie rozumiem, że nie pojmują tego ludzie określający siebie jako patriotów, a co to za patriota, jeśli kaleczy ojczysty język?